रणभूमिमा सिंह
रामलाई प्रायः धेरै नरम स्वभावको व्यक्तिको रूपमा चित्रण गरिएको छ तर युद्धको मैदानमा उनको शौर्य-पराक्रम अपराजेय छ। उहाँ साँच्चै हृदयमा योद्धा हुनुहुन्छ। शूरपणकको प्रसङ्ग पछि, 14000 योद्धाहरू रामलाई आक्रमण गर्न मार्च पास्ट गर्छन्। युद्धमा लक्ष्मणसँग सहायता खोज्नुको सट्टा, उनले लक्ष्मणलाई सीता लिन र नजिकैको गुफामा आराम गर्न आग्रह गर्छन्। अर्कोतर्फ सीता निकै स्तब्ध छिन्, किनभने उनले युद्धमा रामको निपुणता कहिल्यै देखेकी छैनन्। चारैतिर शत्रुहरू लिएर, उनी 1:14,000 अनुपातमा केन्द्रमा उभिएर सम्पूर्ण युद्ध आफैं लड्छिन्, जबकि गुफाबाट यो सबै हेर्ने सीताले अन्ततः उनको पति एक-पुरुष सेना हो भनेर थाहा पाउँछ, रामायण पढ्नुपर्छ। यस एपिसोडको सुन्दरता बुझ्न।
धर्मको अवतार – रामो विग्रहवन धर्म !
उहाँ धर्मको अभिव्यक्ति हुनुहुन्छ। उसलाई आचारसंहिता मात्र होइन धर्मसूक्ष्म (धर्मको सूक्ष्मता) पनि थाहा छ। उहाँले तिनीहरूलाई धेरै पटक विभिन्न मानिसहरूलाई उद्धृत गर्नुभयो,
- अयोध्या छोडेर जाँदा कौसल्याले उनलाई विभिन्न तरिकामा फर्केर बस्न अनुरोध गर्छिन्। धेरै स्नेहका साथ आमाको मनोकामना पूरा गर्नु धर्म अनुसार छोराको कर्तव्य हो भनी उहाँको धर्म मान्ने स्वभावको फाइदा उठाउन खोज्छिन् । यसरी उनले उनलाई सोधिन् कि रामले अयोध्या छोड्नु धर्मको विरुद्ध होइन र ? रामले थप धर्मको विवरण दिँदै आमाको इच्छा पूरा गर्नु पक्कै पनि कर्तव्य हो तर धर्ममा यो पनि छ कि आमाको इच्छा र बाबुको इच्छामा विरोधाभास हुँदा छोराले बाबुको इच्छा पालन गर्नुपर्छ। यो धर्मसूक्ष्म हो।
- छातीमा तीर हाने, वाली प्रश्नहरू, “रामा ! तिमी धर्मको अवतारको रूपमा प्रख्यात छौ। तिमी यति महान् योद्धा भएर धर्मको आचरणमा असफल भएर मलाई झाडी पछाडीबाट गोली हानेर कसरी भयो ?रामले यसरी व्याख्या गरे, “मेरो प्रिय वाली! यसको पछाडीको तर्क प्रस्तुत गरौं । पहिला त तिमीले धर्म विरुद्ध काम गर्यौ । एक धर्मी क्षत्रियको हैसियतमा मैले दुष्टता विरुद्ध काम गरेको छु जुन मेरो प्रमुख कर्तव्य हो। दोस्रो, ममा शरण लिनुहुने सुग्रीवको मित्रको हैसियतमा मैले उहाँसँग गरेको प्रतिज्ञा पूरा गरे र यसरी फेरि धर्म पूरा गरें। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, तपाईं बाँदरहरूको राजा हुनुहुन्छ। धर्मको नियम अनुसार क्षत्रियले सिधै अगाडि वा पछाडिबाट जनावरको शिकार गरेर मार्नु अधर्म होइन। तसर्थ, तिमीलाई सजाय दिनु धर्म अनुसार पूर्णतया न्यायोचित छ, किनकि तिम्रो आचरण कानूनको सिद्धान्त विरुद्ध छ।"
- वनवासको प्रारम्भिक दिनहरूमा, सीताले रामलाई वनवासको धर्मको विवरण सोध्छिन्। उनी भन्छिन्, "वनवासको समयमा तपस्वी जस्तै शान्तिपूर्वक आचरण गर्नुपर्छ, त्यसोभए वनवासमा धनु-बाण बोक्नु धर्मविपरीत होइन र ?” रामले वनवासको धर्ममा थप अन्तर्दृष्टि सहित जवाफ दिए, “सीता ! परिस्थिति अनुसार पालना गर्नुपर्ने धर्मभन्दा स्वधर्मले उच्च प्राथमिकता दिन्छ। मेरो प्रमुख कर्तव्य (स्वधर्म) एक क्षत्रियको रूपमा जनता र धर्मको रक्षा गर्नु हो, त्यसैले धर्मको सिद्धान्त अनुसार, हामी निर्वासनमा छौँ भन्ने तथ्यको बाबजुद पनि यसलाई सर्वोच्च प्राथमिकता दिन्छ। वास्तवमा, म तिमीलाई, जो मेरो सबैभन्दा प्रिय हुनुहुन्छ, म त्याग्न पनि तयार छु, तर म मेरो स्वधर्मनुष्ठानालाई कहिल्यै त्याग्ने छैन। मेरो धर्मको पालना यस्तै छ। त्यसैले निर्वासनमा रहेर पनि धनुष र बाण बोक्नु गलत होइन ।” यो घटना भ्यानवासको समयमा भएको थियो। रामका यी शब्दहरूले उनको धर्मप्रतिको अटल भक्ति देखाउँछ। राजाको रूपमा आफ्नो कर्तव्यलाई पतिको कर्तव्यभन्दा पनि उच्च राख्न बाध्य हुँदा (अर्थात अग्निपरीक्षा र सीताको वनवासको समयमा) को नियम अनुसार रामको मानसिक अवस्था कस्तो हुन सक्छ भन्ने कुरा पनि तिनीहरूले हामीलाई बुझाउँछन्। रामायणका यी केही उदाहरणहरू छन् जसले रामको हरेक कदम धर्मका सबै सूक्ष्मताहरूलाई विचार गरेर लिइएको थियो जुन प्रायः मानिसहरूले अस्पष्ट र गलत बुझेका छन् भनेर चित्रण गर्दछ।
करुणाको अवतार
विभीषणले रामको शरण लिएको बेला पनि केही वानरहरू यति तातो रगतले लतपतिएका थिए कि उनीहरूले रामलाई शत्रु पक्षबाट भएकाले विभीषणलाई मार्न आग्रह गरे। रामले उनीहरूलाई कडा जवाफ दिए, "ममा शरण लिनेलाई म कहिल्यै त्याग्ने छैन! विभीषणलाई बिर्सनुहोस्! रावणले ममा शरण लिए भने म पनि बचाउनेछु।” (र यसरी उद्धरण पछ्याउँछ, श्रीराम रक्षा, सर्व जगथ रक्षा)
समर्पित पति
राम सीतालाई हृदय, मन र आत्माले गहिरो प्रेममा थिए। फेरि विवाह गर्ने विकल्प भए पनि, उनले सधैंभरि उनीसँग बस्न रोजे। सीतालाई रावणले अपहरण गर्दा उनी पीडाले रिसाएकी थिइन् । वास्तवमा रामायणमा धेरै पटक उल्लेख गरिएको छ कि रामले सीताको लागि प्रायः यति धेरै आँसु बगाउनुभयो कि उनी रोएर आफ्नो सबै शक्ति गुमाए र प्रायः बेहोस भएर ढले।
अन्तमा, रामनामको प्रभावकारिता
रामको नाम जप गर्दा पाप भस्म भई शान्ति मिल्छ भनिन्छ । यस अर्थको पछाडि रहस्यमय अर्थ पनि लुकेको छ। मन्त्र शास्त्रका अनुसार रा एक अग्निबिज हो जसले यसभित्र अग्नि सिद्धान्तलाई गाँस्दछ जब ज्वलन (पाप) हुन्छ र मा सोम सिद्धान्तसँग मेल खान्छ जसको उच्चारण गर्दा शीतल हुन्छ (शान्ति)।
रामनाम जप गर्दा सम्पूर्ण विष्णु सहस्रनाम (विष्णुका 1000 नामहरू) जप गर्न सकिन्छ। संस्कृत शास्त्र अनुसार, त्यहाँ एक सिद्धान्त छ जसमा ध्वनी र अक्षरहरू तिनीहरूको संगत संख्याहरूसँग सम्बन्धित छन्। यसका अनुसार वि.
Ra ले नम्बर 2 लाई जनाउँछ (य–१, रा–२, ला–३, वा–४…)
माले नम्बर ५ लाई जनाउँछ (पा–१, फा–२, बा–३, भा–४, म–५)
त्यसैले राम–राम–राम बन्छ २*५*२*५*२*५ = १०००
र यसैले भनिन्छ,
राम रामेति रामेति रामे रामे मनोरमे ।
सहस्रनाम तत्तुल्यं रामनाम वराने ॥
अनुवाद:
"श्री राम राम रामेठी रामे रामे मनोरमे, सहस्रनाम तत् तुल्यम्, राम नाम वराने।"
अर्थ: द नाम of रमा is महान रूपमा रूपमा हजार नाम भगवानको (विष्णु सहस्रनाम)।
क्रेडिट: पोस्ट क्रेडिट वामसी इमानी
फोटो क्रेडिट: मालिक र मूल कलाकारहरूलाई
